Socioloog en criminoloog, voormalig journalist en professor op emeritaat Paul Ponsaers publiceerde vorig jaar met Haatzaaiers. Extreemrechtse radicalisering een knap boek over geweldpleging door extreemrechts, ‘Nouvelle Droite’ in Europa en Nieuw Rechts in België, Schild & Vrienden en de katholieke fundi’s. Zoals wij in onze recensie schreven kan een boek niet op alle aspecten ingaan, en met zijn vorig boek bleven oude maar nog altijd belangrijke actiegroepen als Voorpost en nieuwe groepen als Project Thule uit beeld. Dat heeft Paul Ponsaers intussen goedgemaakt met het pas verschenen Georganiseerde wanorde. Rechts-extremisme in Vlaanderen 2020-2021.
Het nieuwe boek begint met de perikelen rond het VN-Migratiepact, een nochtans niet-bindende internationale verklaring over migratie die de N-VA deed opstappen uit de regering-Michel en een ‘Mars tegen Marrakesh’ op de been bracht; gaat vervolgens in op de regeringsvorming die leidt tot de huidige regering en de incidenten met extreemrechts in die periode; schetst de traditionele Vlaamse strijdorganisaties en de nieuwkomers op het extreemrechtse terrein; staat stil bij de rechtszaak-in-voorbereiding tegen Schild & Vrienden; en neust rond in de trainingskampen in Oost-Europa waar ook Vlaamse rechtsextremisten in de school gaan; om te eindigen bij de saga rond de ontspoorde militair Jürgen Conings.
Vanwaar de titel Georganiseerde wanorde? Analoog aan de definitie van georganiseerde criminaliteit bedoelt Ponsaers daarmee: “dat gedrag dat (1) in groep en min of meer systematisch wordt gesteld; (2) het rustige en geordende samenleven verstoort; (3) soms op een provocatieve en opruiende wijze wordt gesteld, maar waarbij individuen zich schuilhouden in de massa (of vandaag ook wel verdoken ageren op internetfora of -platformen); en (4) bereid zijn fysiek geweld te gebruiken”. De overheid moet hierop gepast reageren, maar dat is altijd een wikken en wegen. Wie bijvoorbeeld de orde bij een betoging verstoort, wordt als hij daarbij een misdrijf pleegt gerechtelijk aangehouden; wie (nog) geen misdrijf pleegt maar toch (al) een gevaar is voor de openbare orde wordt administratief aangehouden tot de betoging voorbij is. Maar wanneer moeten de veiligheidsdiensten ingrijpen? Men kan niet wachten tot bijvoorbeeld een terreuraanslag is gepleegd, maar als men te vroeg ingrijpt is de kans dat de verdachten zich in onschuld kunnen wentelen groot. Daarenboven zijn er gedachten en daden die niet wenselijk zijn, maar niet strafbaar zijn.
Na de ‘Mars tegen Marrakesh’ op 16 december 2018 is er de ‘Mars voor Democratie’ op 3 januari 2019 in Ninove, de ‘Mars voor Veiligheid’ op 24 februari 2019 in Zeebrugge, een actie tegen de opvang van asielzoekers op 1 april 2019 in Lommel, blijkt dat een Vlaams Belang-kandidate bij de gemeenteraadsverkiezingen in Gent op haar Facebookpagina Adolf Hitler feliciteert omwille van zijn verjaardag op 20 april… en zo somt Ponsaers nog vele incidenten en gebeurtenissen op (de IJzerwake, de ‘Mars op Brussel’, nog een Vlaams Belang-gemeenteraadslid met nazisympathieën, nog een actie tegen een opvangcentrum voor asielzoekers, Hitlergroeten vlakbij het Antwerps stadhuis, een telg uit een bekende familie strekt in het Fort van Breendonk eveneens de rechterarm, protest tegen het cordon sanitaire voor het Vlaams Belang, brandstichting in Bilzen enzovoort, enzoverder). De auteur heeft ook oog voor fake news dat verspreid wordt vanuit extreemrechtse hoek, online haat en veroordelingen daarvoor, en de politie die in opspraak komt door racisme en de dood van een aantal allochtone jongeren.
Alhoewel uitgebreid, met daarbij zaken die aan onze aandacht ontsnapt zijn, is de opsomming niet volledig. Zo wordt bij het protest tegen op komst zijnde opvangcentra voor asielzoekers het protest in Kalmthout over het hoofd gezien. Protest van een ‘buurtcomité’ dat politiek en logistiek gesteund werd door het Vlaams Belang, en waarvan de voorzitter intussen ondervoorzitter is van de plaatselijke Vlaams Belang-afdeling. Er schort ook wat met de bronvermelding. Vaak wordt Apache als bron vermeld. Terecht. Meestal met de titel van het artikel, soms echter met de url van het artikel, en regelmatig wordt geen bron vermeld terwijl Apache de enige is die daarover bericht heeft. Ook een verwijzing naar deze website, terwijl wij bijvoorbeeld als enige verslag uitbrachten over extreemrechts dat De Grote Colère-betoging probeerde te verstoren, kon er niet af. Idem bijvoorbeeld voor de Hitlergroet bij de ‘Mars tegen Straffeloosheid’. Hier en daar staan er foutjes. Zo werden de S.O.S. Democratie-manifestaties niet georganiseerd door de Vlaams Belang Jongeren, de organisatoren mochten wel een oude Vlaams Belang-spandoek gebruiken. De veroordeling van een Vlaams Belang-kandidaat bij de gemeenteraadsverkiezingen in Kortrijk is niet de eerste veroordeling voor digitale haat. Carrera Neefs is niet uit het Vlaams Belang gezet voor haar bloemenhulde aan het graf van een Nederlandse SS’er, maar omdat ze geen loyauteitsverklaring aan het Vlaams Belang wilde ondertekenen…
Het schetsen van de oude extreemrechtse groepen (Voorpost, KVHV, NSV) en nieuwe extreemrechtse groepen (Project Thule, Vlaams Legioen, Project Yggdrasil…) is niet evenwichtig, en soms worden verkeerde namen aan organisaties toegedicht (het is niet omdat men eenmaal uit sympathie een T-shirt van Right Wing Resistance Vlaanderen aantrekt dat men er meteen lid van is en niet meer lid is van een andere rechtsextremistische club). Interessanter zijn de hoofdstukken die volgen over voor wat men negen leden van Schild & Vrienden voor de rechtbank in Gent wil dagvaarden; hoe de onafhankelijkheidsstrijd in Oekraïne een nieuw labo is van extreemrechts; welke trainingskampen er in Oost-Europa zijn, welke Belgen er naartoe trekken, en om welke reden; om dan te eindigen met een hoofdstuk over Jürgen Conings.
Ponsaers komt tot de conclusie dat extreemrechts “een netwerk (is) van diverse cirkels die elkaar overlappen met grenzen als de rafelige randen van een oude tafeldoek (…). Individuen sluiten zich bij verschillende cirkels aan, zonder zich te bekommeren om mogelijke ideologische verschillen. De aanhangers springen als kikkers van de ene poel naar de andere”. Een tweede vaststelling is dat er verbindingen zijn tussen het Vlaams Belang en de ‘harde kern’. Soms zijn dat historische verbindingen, soms verloopt het via individuen die zich in het extreemrechtse kamp opwerpen en (ex-) mandatarissen van het Vlaams Belang. Niet dat het Vlaams Belang aanstuurt op extreemrechts geweld. “Het Vlaams Belang lijkt eerder op de ‘rattenvanger van Hamelen’ die in een kleurrijke optocht argeloze kinderen achter zich wil aanlokken, maar slechts bij machte is een stel ratten om zich heen te scharen.”
Een index van zaken en personen, zoals in de boeken van Hugo Gijsels en Marc Spruyt én het vorig boek van Paul Ponsaers, ontbreekt, en zo’n index is nochtans bijzonder nuttig voor opzoekingswerk.
Paul Ponsaers, Georganiseerde wanorde. Rechts-extremisme in Vlaanderen 2019-2021, Uitg. Gompel&Svacina, 175 blzn., 24,90 euro.
Antifascista Siempre 