Het belang van een politieke stroming kan je niet alleen zien in opiniepeilingen en bij verkiezingsuitslagen, maar ook afmeten aan de boekenproductie. Vorig jaar verschenen achtereenvolgens Extreemrechts. De geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier), Achter het schild van extreemrechts, Kind van extreemrechts, Georganiseerde wanorde. Rechtsextremisme in Vlaanderen in 2019-2021 en Consequent antifascisme. Eerder dit jaar waren er Debatfiches van de Vlaamse elite en Dansen op een woedende vulkaan. Een onderzoek naar de woede en het onbehagen in onze cultuur. Nu is er Extreem online. Hoe de virale propaganda van Schild & Vrienden en Vlaams Belang extreemrechts groot maakt van Tim F. Van der Mensbrugghe, en einde deze week verschijnt nog een nieuw boek over extreemrechts. Toch slagen al die boeken erin om elk een ander aspect van extreemrechts te belichten.
Na een reportage van Tim F. Van der Mensbrugghe voor De Morgen over de nieuwjaarsreceptie van het Vlaams Belang in 2014, tweette Vlaanderens bekendste prostituee Hot Marijke: “Ik ben blij dat de nieuwe #Adonis van het #VB, de komende voorzitter, ons gesprek leuk vond. Houzee!”. Hot Marijke bleek goed ingelicht te zijn want op 19 oktober (niet in september zoals Van der Mensbrugghe op de eerste bladzijde van zijn boek schrijft) 2014 nam Tom Van Grieken het partijvoorzitterschap over van Gerolf Annemans. Het was nodig want na het succes bij de parlementsverkiezingen in 2004, met 24,2 % van de stemmen, ging het bergaf met het Vlaams Belang. Niet in het minst door interne verdeeldheid: Marie-Rose Morel, met partijvoorzitter Frank Vanhecke aan haar zijde, die een andere strategie voor ogen had dan Filip Dewinter en Gerolf Annemans. De daaropvolgende voorzitterschappen van Bruno Valkeniers en Gerolf Annemans brachten geen verbetering, integendeel.
In die periode van neergang voor het Vlaams Belang maakte het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV) in Gent furore, periode waarin Van der Mensbrugghe zelf universiteitsstudent was in Gent en er Tom Vandendriessche (nu Europarlementslid voor het Vlaams Belang, hoofd van de Vlaams Belang-studiedienst en intimus van partijvoorzitter Tom Van Grieken) en Axel Ronse (nu N-VA-schepen voor cultuur in Kortrijk en Vlaams Parlementslid) vaak samen zag. Dat KVHV-Gent is de bakermat voor de redactie van Sceptr, een op 8 december 2016 gelanceerde website verbonden aan ’t Pallieterke met Jonas Naeyaert (voormalig praeses KVHV-Gent, nu persverantwoordelijke van het Vlaams Belang) als hoofdredacteur. Redactielid voor het thema migratie is ene Dries Van Langenhove, ook al komend uit de stal van het KVHV-Gent. Twee dagen later lanceert Van Langenhove de Facebookpagina De Fiere Vlaamse Meme die met cartoons al lachend een extreemrechtse visie wil inlepelen.
Er volgt een Facebookpagina Schild & Vrienden, maar Schild & Vrienden zoals we het intussen kennen start pas echt op 9 mei 2017 als Van Langenhove meer dan veertig mensen kan verzamelen om een lezing van staatssecretaris voor Asiel & Migratie Theo Francken bij het KVHV-Gent te beveiligen. Naar het voorbeeld van het intussen in Frankrijk verboden Génération Identitaire ontwikkelt Schild & Vrienden zich als een organisatie waar lezingen worden gegeven, maar ook de fysieke paraatheid met bokslessen enzomeer opgekrikt wordt, en actie wordt gevoerd (protest tegen een legale actie aan het Gravensteen in Gent…) die professioneel in beeld wordt gebracht en internationaal verspreid wordt in alt-right middens. Online een trollenleger loslaten is een andere favoriete bezigheid. De Pano-reportage van Tim Verheyden op 5 september 2018 verhindert de verdere uitbouw van Schild & Vrienden zoals bedacht bij enkele vergaderingen ten huize van… Jonas Naeyaert.
Na de ontkenning dat wat de Pano-ploeg aan gore en racistische praat bovenhaalde werkelijk stond in geheime discussiegroepen van Schild & Vrienden, volgt ter verdediging dat het allemaal maar om te lachen was. Volgens Van der Mensbrugghe zaten bij Schild & Vrienden nochtans genoeg rechtenstudenten en juristen om te weten dat nergens in het strafwetboek iets staat als: “Wanneer een strafbaar feit grappig is, is er geen probleem.” Tot dan hebben we een goed gedocumenteerd boek gelezen, maar hierna volgt een hoofdstuk getiteld De ijdelheid van de antiracismewet. Van der Mensbrugghe keurt racisme af, maar vindt de wetgeving tegen het racisme een illusie. Mensen zullen omwille van die wetgeving op een verdoken manier racistisch ageren. Deels klopt dit, maar de wetgeving tegen het racisme helpt volgens ons wel degelijk. Denk aan het verdwijnen van de Facebookpagina van de Vlaamse VerdedigingsLiga (VVL) na de veroordeling van Gunther Vleminx.
Het komt weer ‘goed’ in het boek wanneer Van der Mensbrugghe uitlegt hoe de in memes verpakte hatelijke humor mensen doet radicaliseren; dat Dries Van Langenhove een niet zo onafhankelijk parlementslid is als hij wil laten voorkomen; Schild & Vrienden dood is, maar het Vlaams Belang weer springlevend is nu de belangrijkste leden van Schild & Vrienden bij het Vlaams Belang werken of bij bevriende publicaties zoals ’t Pallieterke; wat de algoritmes op sociale media teweegbrengen; elk ongenoegen goed is voor het Vlaams Belang maar het Vlaams Belang toch niet echt een sociale partij is; het belang van pak en das voor het uitdragen van een extreemrechtse boodschap; en dat het succes van het Vlaams Belang het falen is van de anderen.
Van der Mensbrugghe zegt zelf geen politiek journalist te zijn, en laat in zijn boek daarom uitgebreid het woord aan VRT-journalist Ivan De Vadder en UGent-politicoloog Carl Devos. Ook Schild & Vrienden-reportagemaker Tim Verheyden, radicalisme-experten en specialisten in onlinecommunicatie worden uitgebreid geciteerd. Een ex-politieman gespecialiseerd in extremisme bijvoorbeeld: “Toen ik als politieman een concert van Blood & Honour bijwoonde, was dat zelfs voor mij een enorme shock. Maar als je op Discord de bagger leest van Schild & Vrienden, zie je eigenlijk niet zoveel verschil. Het is alleen mooier aangekleed.” Doorheen zijn boek prijst Van der Mensbrugghe het jongste boek aan van Tim Verheyden en het jongste boek van Alain Van Hiel. Van der Mensbrugghe vermeldt er telkens bij dat hij er achter de schermen aan meeschreef. Dat is eerlijk, maar klinkt ook pedant.
Opvallend is dat in het boek nergens de naam van Michel Cardon valt, politiek secretaris van Tom Van Grieken én hoofd van de communicatiedienst van het Vlaams Belang. Als universiteitsstudent lag Michel Cardon mee aan de basis van de heroprichting van de KVHV-afdeling in Antwerpen. Toen hij in 2015 de strijd om het voorzitterschap van Jong N-VA verloor, stapte hij op bij de N-VA. Tom Van Grieken vroeg hem hierna om bij het Vlaams Belang te komen werken. In een zeldzaam interview over de partijcommunicatie – Tom Vandendriessche weigerde een interview voor het boek van Van der Mensbrugge, persverantwoordelijke Jonas Naeyaert reageerde niet op een vraag voor een interview met hem en Tom Van Grieken – vertelde Tom Van Grieken dat Cardons voorganger als sociale mediastrateeg Bart Claes meer het technische van digitale communicatie onder de knie had, en Cardon meer het tactisch inzicht. Met Tom Van Grieken, zelf op een blauwe maandag nog aan de slag op een reclamebureau, de dubbele functie van Michel Cardon en het in de Madoutoren in Brussel op dezelfde verdieping gelegen zijn van het bureel van de Vlaams Belang-voorzitter en de communicatiedienst, zijn de lijnen heel kort om als Vlaams Belang over alles en nog wat te communiceren.
Volgens een recent artikel van Het Nieuwsblad heeft de N-VA méér communicatiemedewerkers dan medewerkers op de studiedienst. Bij het Vlaams Belang zal het zeker niet anders zijn. Bij het Vlaams Belang werken ‘maar’ 9,5 voltijdse equivalenten op de communicatiedienst. Wel staan er nog zes vacatures open. Volgens Het Nieuwsblad omdat het Vlaams Belang moeilijker hoogopgeleid personeel vindt dan andere partijen. Voor hun digitale communicatie zoeken partijen tegenwoordig vooral naar web analystes, audience researchers en dataverzamelaars om zo gericht mogelijk te adverteren. Volgens Het Laatste Nieuws mikt het Vlaams Belang voor haar Facebookadvertenties vooral op MNM-luisteraars, VTM-kijkers en dieselrijders. Volgens specialist in politieke communicatie Reinout Van Zandycke waarschijnlijk omdat MNM een breed publiek aanspreekt, terwijl Radio 1 meer luisteraars heeft die al een sterke politieke overtuiging hebben. “Dieselrijders beantwoorden dan weer aan het anti-establishment waar het Vlaams Belang het moet van hebben.” Naast mikken op een bepaald publiek, worden soms ook doelgroepen uitgesloten. Vlaams Belang sluit voor haar Facebookadvertenties mensen uit met interesse in Marokko en Turkije. Het verbaast natuurlijk niet, daar gaat een lange partijgeschiedenis aan vooraf.
Tim F. Van der Mensbrugghe, Extreem online. Hoe de virale propaganda van Schild & Vrienden en Vlaams Belang extreemrechts groot maakt, Borgerhoff & Lambergits, 174 blzn., 22,99 euro.
Antifascista Siempre 