In Jihadi’s in België (2017) beschrijft socioloog en criminoloog Paul Ponsaers de weg die is afgelegd van het ontstaan van Al Qaida in 1988 tot de aanslagen in Parijs op 13 november 2015 en Brussel op 22 maart 2016. In Loden jaren. De Bende van Nijvel gekadreerd (2018) belicht Ponsaers de misdaden van de Bende van Nijvel in 1982, 1983 en 1985, maar ook de broedhaard van extreemrechtse terreur die eraan voorafging. In Terrorisme in België. Polarisering en politiek geweld (2020) bekijkt Ponsaers zowel extreemlinks terrorisme in ons land (de CCC, Cellules Communistes Combatantes) als extreemrechts (het Front de la Jeunesse, Westland New Post, Vlaamse Militanten Orde…) en het geïmporteerd terrorisme (van het Israëlisch-Palestijns conflict, over Marokko en Armenië, tot de Turks-Koerdische kwestie). Het is een breed pakket van terrorisme dat Ponsaers onder de loep neemt. In zijn jongste boek, Haatzaaiers. Extreemrechtse radicalisering (2020), schetst Ponsaers het ontstaan en de betekenis van ‘Nieuw Rechts’, en de wijze waarop dit in Vlaanderen gehoor vindt.

Na het voorwoord van Christoph Busch (Hannah Arendt Instituut) en de inleiding door de auteur, opent het boek met een opsomming van geweldpleging door extreemrechts. Van ‘lone actors’ zoals Brenton Tarrant in Christchurch (Nieuw-Zeeland), Alexandre Bissonnette in Quebec (Canada), Anders Breivik in Oslo en Utøya (Noorwegen) en Hans Van Temsche in Antwerpen. En geweldpleging door georganiseerd extreemrechts, zoals met de aanslag op het treinstation van Bologna (Italië), het straatgeweld van Bastion Social in Frankrijk, de moorden van de Nationalsozialistischer Untergrund (NSU) in Duitsland, enzovoort.

Een vaak geciteerde inspiratiebron voor extreemrechts is ‘Nouvelle Droite’ (“Nieuw Rechts”) in Frankrijk, met Alain de Benoist en anderen die extreemrechtse ideeën in bestaande partijen en media willen injecteren. Pas als die ideeën daar vanzelfsprekend zijn, kan een verdergaande politieke omwenteling succes hebben. In Duitsland is er het gelijkaardige ‘Thule Seminar’, in Italië ‘Diorama Letterario’, in Portugal ‘Futuro Presente’, in Spanje ‘Hespérides’… Veel nieuw is er niet aan dat ‘Nieuw Rechts’. Nogal wat van die ‘nieuwe’ intellectuelen hebben een activistisch verleden in extreemrechtse studentenverenigingen, en wanneer de kans er is verlaat men de ‘intellectuele hub’ voor ordinaire partijpolitiek.

De haatzaaiers van Schild & Vrienden bij het verzenden van hun zelfklevers (foto’s © Facebook).

De opkomst van ‘Nieuw Rechts’ in België begint voor Ponsaers bij Joris Van Severen die in 1931 het fascistische ‘Verbond van Dietsche Nationaal-Solidaristen’ (Verdinaso) opricht, maar wegens zijn dood in 1940 de Duitse nazi’s niet kan verwelkomen. Na de Tweede Wereldoorlog krijgt ‘Nieuw Rechts’ bij ons gestalte rond figuren als Jean Thiriart en Robert Steuckers. Steuckers is zowel lid van een aantal Franstalige extreemrechtse groupuscules als van het Vlaams Blok. Om vervolgens uit te komen bij Luc Pauwels die het nu nog verschijnend Teksten, Kommentaren en Studies (TeKoS) opstart. Nogal wat redactieleden (Luc Pauwels, Piet Jan Verstraete…) zijn ook actief in het ‘Studie- en Coördinatiecentrum Joris Van Severen’, en via een aantal redactieleden zijn er banden met het Vlaams Blok/Belang (Peter Logghe, Kurt Ravyts…) en soms ook de N-VA (Jan Lievens).

Hierna beschrijft Ponsaers de ontstaansgeschiedenis van Schild & Vrienden (S&V) en de kweekvijver van S&V, de Gentse afdeling van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV), om vervolgens uit te weiden over de verschillende groepen van identitairen in Vlaanderen en Europa. De strafste stoten van S&V worden in het boek gememoreerd, alsook de Pano-uitzending over S&V op 5 september 2018 en de weerslag ervan bij de N-VA, het Vlaams Belang en soms ook bij andere partijen. Vooraleer te besluiten beschrijft Ponsaers ook nog het netwerk van katholieke fundi’s dat actief is in Vlaanderen en uitlopers heeft bij het Vlaams Belang en bij Schild & Vrienden.

Wat wij hierboven in grote lijnen schetsen, is door Ponsaers gedetailleerd uitgeschreven met tot gevolg een 350-tal namen in het personenregister, en een 400-tal verwijzingen naar publicaties in de bibliografie. Enerzijds is Haatzaaiers. Extreemrechtse radicalisering daarom handig als naslagwerk, anderzijds is het opletten want er staan ook wel foutjes in. Zo schrijft de auteur op blz. 121 tot driemaal toe over ‘Koenraad Raes’ terwijl dat ‘Roeland Raes’ moet zijn… die elders in het boek wél als ‘Roeland Raes’ wordt geciteerd. Ook in het personenregister lijkt het dat Koenraad en Roeland Raes twee verschillende personen zijn. Over Schild & Vrienden-lid Nick Peeters schrijft Ponsaers op blz. 163 dat Nick Peeters zich kandidaat stelt voor de N-VA bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018, maar Ponsaers schrijft er niet bij dat na een Apache-artikel over de poulain van Theo Francken Nick Peeters van de N-VA-lijst in Lubbeek geschrapt werd.

Nick Peeters: lid van Schild & Vrienden en poulain van Theo Francken. Een plaats op de N-VA-lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen zat er niet meer in na een Apache-artikel, en een job bij de Vlaamse vredesbeweging VOS ook al niet meer nadat het VOS niet meer voldeed aan de criteria voor subsidiëring. Maar voor een kaderlid van Schild & Vrienden is er altijd wel plaats binnen de Vlaamse zuil. Nick Peeters is nog altijd lid van het bestuur van de N-VA in Lubbeek en is nu aan de slag bij de Vlaamse Volksbeweging (VVB).

Tot slot wijst Ponsaers op de contradicties tussen ‘Nieuw Rechts’ en de nieuwe rechtse generatie in Vlaanderen. Zo staat ‘Nouvelle Droite’ negatief tegenover godsdiensten die het bestaan van één god voorop stellen, en is het christendom voor hen geen fundamenteel onderdeel van de Europese cultuur. Gewezen KVHV-praeses, voorzitter van de Vlaams Belang Jongeren (VBJ) en nieuw Vlaams Belang-parlementslid Filip Brusselmans komt daarentegen uit voor zijn katholiek geloof, in de conservatieve variant van vóór het tweede Vaticaanse concilie, incluis de Tridentijnse ritus waarbij de priester zijn mis opdraagt met zijn rug naar de kerkgangers. Bij het Vlaams Belang zijn er nog meer lijnen naar katholieke fundi’s, zoals ook bij Schild & Vrienden. Een andere contradictie is dat bij ‘Nouvelle Droite’ Europa op alle vlakken het centrum van de wereld is, terwijl voor de Vlaamse identitairen dat Vlaanderen is (en liefst nog hun eigen navel). En zo zijn er nog verschillen.

Terwijl het op zich goed is dat de geschiedenis van ‘Nouvelle Droite’ en haar Europese evenknieën wordt geschetst, rijst de vraag wat dan de link is met Schild & Vrienden enzomeer. We willen de intellectuele capaciteiten van Dries Van Langenhove niet onderschatten, maar het lijkt ons toch dat hij zijn inspiratie niet haalt uit de saaie teksten van TeKoS en de Franse tegenhangers, maar eerder uit de Amerikaanse en Europese alt right-cultuur zoals beschreven in Nieuw Rechts van Ico Maly. Tom Van Grieken heeft zich in De Standaard van 11 januari 2020 laten ontvallen dat hij wel eens graag wil praten met Renaud Camus, de publicist (en inspirator van nogal wat extreemrechtse terroristen, AS) die Le grand remplacement schreef. Maar intussen haalt de Vlaams Belang-voorzitter voor zijn doen en laten bijvoorbeeld inspiratie bij de autokaravanen die het neofascistische VOX in Spanje inrichtte.

Een boek kan niet álles behandelen, en de thema’s die Ponsaers heeft uitgespit heeft hij doorgaans minutieus in beeld gebracht. Maar “extreemrechtse radicalisering” is meer dan wat zich uit via Schild & Vrienden en het netwerk van katholieke fundi’s. Extreemrechtse radicalisering is ook wat zich uit via het Vlaams Belang en haar agressieve sociale media-politiek. Wat via talloze Facebookgroepen gecommuniceerd en georganiseerd wordt (de hele reutemeteut die de autokaravaan van het Vlaams Belang naar de Heizel ondersteunde). Oude maar nog altijd belangrijke actiegroepen als Voorpost en nieuwe groepen als Project Thule dat uit de koker komt van de veroordeelde neonazi Tomas Boutens. En ook ‘spontane initiatieven’ als de marsen in Oostende, Mechelen en Puurs met nieuwe namen als organisator, waarbij evenwel bekende figuren uit het wereldje van extreemrechts tot neonazi’s steevast bij opduiken…

Collage hierboven en helemaal bovenaan, van links naar rechts en van boven naar beneden: Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken en zijn nieuwe politiek secretaris en hoofd van de sociale media-cel Michel Cardon, Instagram-bericht van Schild & Vrienden, nachtelijke bijeenkomst van het Project Thule met als eerste van links Tomas Boutens, Facebookpost van Koen Jennes, Wesly Hendrickx (Autonome Nationalisten Vlaanderen), Christian Berteryan (ex-veel) in een Gouden Dageraad-T-shirt als ordedienst bij een manifestatie in Nederland, Voorpost-organisatieverantwoordelijke Luc Vermeulen, bijeenkomst van het neonazistische Right Wing Resistance Vlaanderen en anderen, Carrera Neefs en Dries Van Langenhove, auto gepimpt om naar de Vlaams Belang-manifestatie op de Heizel te gaan, de zogenaamde ‘Mars tegen straffeloosheid’ in Oostende, Filip Dewinter en zijn politieke zoon Sam Van Rooy, en de ‘Mars tegen (het) Marrakesh(pact)’. De opsomming van ‘haatzaaiers’ is niet limitatief, er zijn er dus nóg. We horen graag het tandengeknars van zij die betreuren dat zij niét vernoemd werden (foto’s © AFF, Facebook, Instagram, Kafka, RésistanceS en VRT NWS). 

Paul Ponsaers, Haatzaaiers. Extreemrechtse radicalisering, uitg. Gompel & Svacina, 244 blzn., 25 euro. Andere recensies vind je hier. Medewerkers van lokale besturen en  mensen die beroepshave werken rond radicalisering en polarisatie kunnen aanstaande donderdag 14 januari 2021 een webinar volgen over de inhoud van het boek. Aanstaande vrijdag 15 januari 2021 is er een voor iedereen toegankelijk online event van het Hannah Arendt Instituut waarbij Paul Ponsaers over zijn jongste boek geïnterviewd wordt door Christophe Busch.