Antwerpen is een van de laatste steden in Europa om Stolpersteine te plaatsen, kasseien met een gegraveerd plaatje bovenop die herinneren aan dat vlakbij iemand woonde die de gruwel van het naziregime niet overleefde. De Joodse gemeenschap in Antwerpen was er tegen en bijgevolg gaf het Antwerps stadsbestuur aanvankelijk geen toelating om die ‘struikelstenen’ te plaatsen, alhoewel er toch ook niet-Joodse slachtoffers van de nazi’s zijn. Zoals de Deurnese politieagent Jan De Ridder waarover verderop meer. Met de steun van historicus en universiteitsrector Herman Van Goethem werd in 2018 toch een ‘struikelsteen’ voor Jan De Ridder geplaatst. Sindsdien werden er nog een dertigtal ‘struikelstenen’ in het voetpad in Antwerpen verwerkt. Gisteren, zondag 26 september 2021, werden in het Antwerpse district Deurne twintig van in totaal nog eens vijftig ‘struikelstenen’ geplaatst (zie ook de foto’s onderaan dit artikel).
Een ander goed initiatief voornamelijk in Deurne, maar ook in de Antwerpse districten Antwerpen, Berchem en Borgerhout, is Open Huizen in het weekend van 9 en 10 oktober 2021. Op zowat elke plaats in Antwerpen is een verhaal uit de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Mogelijk woonde er een verzetsstrijder, een Joodse familie, een werkweigeraar of een militair die al dan niet het leven liet onder het naziregime. Misschien was er een onderduikadres voor stadsgenoten op de vlucht voor de nazi’s. Of was er een razzia. Misschien viel er een V-bom vlakbij.
Met de eerste editie van Open Huizen worden het tweede weekend van oktober twaalf verhalen gebracht. Getuigen, nazaten en bewoners delen in kleine kring verhalen over vervolging, verzet en oorlog aan de hand van vertellingen, foto’s, film, literatuur of muziek. Elke bijeenkomst begint met een verhaal (foto hierboven © Erfgoedlab/Laura Weemering). Daarna heb je de tijd om te reageren, vragen te stellen of zelf wat te vertellen. Hieronder een greep uit het programma.
Gewezen scheepshersteller Michel Moorkens vertelt over Franky Totté en Pierre Wellekens die als scheepsherstellers werkten bij Mercantile Marine Engineering aan het Hansadok in Antwerpen. Zoals ook een deel van hun collega’s vervoegden ze tijdens de oorlog het Onafhankelijkheidsfront. In 1942 worden ze opgepakt en weggevoerd naar Duitsland. Pierre komt er om; Franky overleeft de oorlog. Franky laat voor zijn gedeporteerde en gesneuvelde kameraden een monument oprichten aan het Hansadok waar jaarlijks nog een herdenkingsplechtigheid plaatsvindt.
Wim Kenis vertelt over zijn grootoom Jan De Ridder in zijn huis in Deurne waar Jan De Ridder tachtig jaar geleden woonde. Hij was politieagent in Deurne en lid van het verzet. Hij redde verschillende Joodse buurtbewoners van deportatie door hen te waarschuwen voor komende arrestaties. In januari 1944 werd hij samen met drieënveertig van zijn collega’s gearresteerd. Jan De Ridder werd gedeporteerd naar de kampen van Buchenwald, Ellrich en Nordhausen, waar hij op 9 maart 1945 overlijdt aan ziekte en ontbering.
Edith Flamand praat met Marie-Françoise Haber. Na de razzia op 28 en 29 augustus 1942 in de Antwerpse wijk Zurenborg en elders duiken Sender en Frimet Haber, en hun twee kinderen, onder in Berchem. Sender, Frimet en dochter Sonja worden er begin 1943 verklikt en opgepakt. Ze worden met Transport XX vanuit de Dossinkazerne in Mechelen naar Auschwitz gedeporteerd en daar omgebracht. Alleen zoon Sylvain, die elders ondergedoken zit, overleeft de oorlog. Dochter Marie-Françoise vertelt het familieverhaal.
Hafida Dalaa en Marc Weyns gaan in gesprek over het initiatief om struikelstenen te leggen voor de huizen van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Deurne. Marc vertelt het verhaal van een van de Joodse families in Deurne: schoenmaker David Mendelsohn, zijn echtgenote en drie kinderen. Hafida vertelt over de vluchtelingencrisis nu en gaat in gesprek met Fatima die Afghanistan ontvluchtte.
Buurtbewoners stellen hun onderzoek en toekomstige projecten voor over het Joodse verleden van Borgerhout rond de Gitschotellei. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog was dit een bruisende buurt met synagogen, diamantslijpers, koosjere winkels en welgestelde Joodse families. Koen Huybreghts en Catherine Joos vertellen hierover, en over de arrestaties en deportaties die er een einde aan maakten. Auteur Jeroen Olyslaegers leest voor uit zijn roman Wil.
Zaterdag 9 oktober worden er vijf, zondag 10 oktober zeven verschillende verhalen gebracht. De meeste activiteiten zijn eenmalig, enkele vinden op meerdere tijdstippen plaats. Deelnemen is gratis. Inschrijven is sterk aangewezen om zeker te zijn van een plaats, want de capaciteit is beperkt. Voor het volledig programma en om in te schrijven klik je hier.
Antifascista Siempre 