De beelden van het aftuigen van de Slovaak Jo Chovanec in een politiecel in Charleroi ontlokten natuurlijk verontwaardiging. Dat tijdens het politieoptreden ook nog eens een Hitlergroet werd uitgebracht, maakte het helemaal waanzinnig. Volgens de advocaat van de politieagente die de Hitlergroet maakte, was die Hitlergroet slechts “een grapje in een geladen sfeer”. Van goede smaak getuigt de politieagente alvast niet. Een paar weken vóór het uitlekken van de beelden over Jo Chovanec maakte Geert Hoste bij wijze van grap de Hitlergroet in De Ideale Wereld, om uit te beelden hoe Vlaams Belangers elkaar herkennen spijts een mondmasker. Een flauwe grap, maar er zijn wel mensen – van Karel Dillen over de Vlaams Blok-parlementsleden tot de jonge Tom Van Grieken – die de grap van Geert Hoste aannemelijk maken. Ethicus en historicus Gie van den Berghe dook in de geschiedenis en haalde nog meer feiten maar vooral ook misverstanden over de Hitlergroet boven voor zijn pas verschenen boek Sieg Heil! Van mythische groet tot verderfelijke ideologie.
In het rijkelijk geïllustreerd boek, op A4-formaat en glanzend papier, legt Gie van den Berghe ons uit dat wat we nu kennen als de Hitlergroet aanvankelijk enkel het product is van verbeelding, vervolgens onschuldig is, om uiteindelijk een kwalijke reputatie te krijgen. Gie van den Berghe (75 j., kleine foto hierboven © EPO) is auteur van onnoemelijk veel artikels, essays en boeken over de Holocaust en andere minder vrolijke onderwerpen. De Hitlergroet is een passie als geen ander. Het is alsof rector en historicus Herman Van Goethem na zijn boeken over onder andere Leopold III en het jaar 1942 nu zijn collectie foto’s van oude stadsgezichten in een boek bijeenbrengt. Bij Gie van den Berghe gaat het niet om oude stadsgezichten maar om de (vermeende) Hitlergroet.
Al te vaak hebben mensen die een Hitlergroet maakten dat uitgelegd als dat ze slechts een ‘Romeinse groet’ uitbrachten. Een groet die teruggaat tot de tijd van het keizerlijke Rome omtrent het begin van onze jaartelling. Maar er is niet het minste bewijs dat zo’n ‘Romeinse groet’ inderdaad gebezigd werd door de oude Romeinen, spijts de afbeelding ervan in een Asterix-album. Het misverstand is ontstaan met het schilderij De eed van de Horatii uit 1784 van de Franse schilder Jacques-Louis David. Op dit schilderij zien we drie broers die een eed aan hun vader uitbrengen, één arm gestrekt met de handpalm naar beneden. Bij de ene broer de arm al wat schuiner omhoog dan bij de andere… opdat de gezichten en helmen van de broers zichtbaar blijven, en misschien ook om een opwaartse beweging te suggereren. Gie van den Berghe schetst wat mogelijke inspiratiebronnen zijn voor deze afbeelding, maar het is en blijft het product van de verbeelding van de schilder.
De zo in Frankrijk gelanceerde ‘Romeinse groet’ wordt pas breed bekend in de Verenigde Staten van Amerika. Beelden en verhalen over de opkomst en neergang van het Romeinse Rijk speelden van meet af aan een belangrijke rol in de opvattingen van de Amerikanen over henzelf en hun geschiedenis. De roman Ben-Hur. A tale of the Christ uit 1880 is aanleiding voor Ben-Hur-wagenrennen in het Barnum & Bailey-circus, een toneelstuk en verfilmingen in 1907, 1925, 1959 (die in 1960 of zo tot in dorpscinema in Vlaanderen te zien was), in 2003 en in 2016. Ze vermenigvuldigden het beeld van de ‘Romeinse groet’.
De ‘Romeinse groet’ werd na het vermeende voorbeeld uit het oude Rome eeuwen later ook uitgebracht in scholen, bij katholieke gelegenheden (grote foto helemaal hierboven: inwijding van het Paleis van het Katholiek Leven op de wereldtentoonstelling van 1935 in Brussel © collectie Gie van den Berghe) en bij de scouts, maar het was nog allemaal onschuldig. Katholieke verenigingen maakten tientallen jaren de ‘Romeinse groet’ en hebben moeite om ermee te stoppen zodra fascistische bewegingen de groet overnemen. Robert Baden-Powell, die in 1907 de scoutsbeweging lanceert, uit zijn sympathie voor fascistische bewegingen pas op latere leeftijd.
In 1919 bezet Gabriele d’Annunzio aan het hoofd van tweeduizend soldaten, tegen de zin van de Italiaanse regering maar met de slogan Italia o morte, de Joegoslavische stad Fiume (vandaag Rijeka in Kroatië). D’Annunzio introduceert een aantal rituelen, waaronder de geheven armgroet – volgens hem de echte saluto romano – als symbool voor de aansluiting bij Italië als voortzetting van het Romeinse Rijk. Het jaar daarop neemt Benito Mussolini en zijn Partito Nazionale Fascista de groet over. Met de dictatuur van Mussolini verwerft de groet een staatskarakter en in 1925 vervangt hij de ‘burgerlijke’ handdruk. Het theatrale gebaar werd een fascistisch symbool. Vanaf 1924 ook in gebruik bij de Duitse nazi’s, in 1926 verplicht voor de leden van Hitlers nazipartij en na de machtsovername in 1933 bij brede lagen van de Duitse bevolking geïntroduceerd als staatsgroet en burgerplicht.
Voor meer over Mussolini en d’Annunzio verwijzen we graag naar de magistrale biografie M. De zoon van de eeuw van Antonio Scurati. Gie van den Berghe gaat uiteraard breedvoeriger dan wij hier in op de fascistengroet zoals overgenomen door Adolf Hitler. De fascistische en nazigroet werd vervolgens gemeengoed in andere landen, zoals het Spanje van generaal Franco, het Griekenland van Ionnis Metaxas en het België/Vlaanderen van respectievelijk Léon Degrelle (leider van de fascistische partij Rex) en Staf Declercq (leider van de Vlaams-nationalistische Nieuwe Orde-partij VNV). Gie van den Berghe gaat in zijn boek daarna nog verder door over al dan niet vermeende fascistische en nazigroeten in de sportwereld (voetbal, Olympische Spelen…) en bij Vlaamse activisten.
De recente geschiedenis boort de auteur niet aan. Het Jaarverslag 2019 van Unia signaleert dat er in ons land minder en minder schroom is om de Hitlergroet te maken in de publieke ruimte, en om nazisymbolen zoals het hakenkruis her en der aan te brengen. Hakenkruis dat, zoals uitgelegd in het boek van Gie van den Berghe, een geschiedenis van minstens vierduizend jaar oud heeft, maar met Hitler eveneens haar onschuld verloor. Met de eerste publieke bijeenkomst van het neonazistische Right Wing Resistance Vlaanderen op 24 februari 2019 wordt in Vlaanderen nu ook de alternatieve Hitlergroet ‘Der Kühnengruß’ gebruikt, waarbij drie vingers de letter W (van “Widerstand”, “Weerstand”) vormen. Tot en met op de zogenaamde ‘Mars tegen straffeloosheid’ dit jaar in Oostende. Er is nog werk aan de winkel voor politie en parket om dit aan te pakken.
Sieg Heil! Van mythische groet tot verderfelijke ideologie is geen boek dat we, spijts de fraaie presentatie, op ons salontafeltje leggen. Maar wel een boek dat verduidelijkt wat fout en wat niet fout is aan de zogenaamde Hitlergroet.
Gie van den Berghe, Sieg Heil! Van mythische groet tot verderfelijke ideologie, uitgeverij EPO, 190 blzn. A4-formaat en in kleur, 39,90 euro.
Antifascista Siempre 