In de televisiereeks ‘Kinderen van de collaboratie’, uitgezonden in 2017, vielen twee getuigen op als mensen die het zwarte gedachtegoed niet echt afgezworen hebben: Ledy Broeckx, voormalig verbondsleidster van het Vlaams Nationaal Jeugdverbond (VNJ) en gewezen Vlaams Belang-gemeenteraadslid in Antwerpen, en Jan Tollenaere (foto hierboven © VRT), zoon van Reimond Tollenaere, voormalig propagandaleider van het met de nazi’s sympathiserende Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Over de uitspraken van Jan Tollenaere in ‘Kinderen van de collaboratie’ ontstond er commotie, waarna Jan Tollenaere zijn lidkaart van de N-VA inleverde. Jan Tollenaere is op 29 december 2019 op 81-jarige leeftijd overleden. Het overlijden geraakte pas vandaag bekend.
Reimond Tollenaere brengt in 1931-1932 enige tijd als beursstudent door in Duitsland waar hij in contact komt met de ideeën van het nationaalsocialisme, die hij grotendeels overneemt. Terug in België wordt hij praeses van het Katholiek Vlaams Hoogstudenten Verbond (KVHV) in Gent (1932-1933) en propagandaleider van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) in 1933.
In april 1941 start hij de werving voor de Waffen-SS in de schoot van het VNV. In mei 1941 wordt hij leider van de Dietse Militie – Zwarte Brigade (DM-ZB), een fusie van de milities van VNV, Verdinaso en Rex-Vlaanderen. In augustus 1941 meldt Reimond Tollenaere zich als vrijwilliger voor het Vlaams Legioen waarmee hij in januari 1942 aan het oostfront strijdt. Hij sneuvelt nog dezelfde maand.
De dood van Reimond Tollenaere is een zware klap voor Staf de Clercq die in hem zijn opvolger aan het hoofd van het VNV zag. Het bericht van het overlijden en een huldebetoon nemen de hele voorpagina van het VNV-blad Volk en Staat van 1 en 2 februari 1942 in beslag. Een herdenking brengt op 12 juli 1942 circa 12.000 VNV’ers bijeen op de Grote Markt in Brussel.
Voorpost viert in 2009 op haar beurt de 100ste verjaardag van de geboorte van Reimond Tollenaere. Sprekers van dienst, naast Voorpost-actieleider Luc Vermeulen, zijn: Roeland Raes, voormalig senator en ondervoorzitter van het Vlaams Blok, en Oswald Van Ooteghem. Kinderen van het Vlaams Nationaal Jeugdverbond (VNJ) brengen het bloemstuk voor deze gelegenheid naar voren.
In de zesde aflevering van ‘Kinderen van de collaboratie’ komen Reimond Tollenaere en zijn zoon Jan duidelijk in beeld. Zo wordt (vanaf 7’50”) een pleidooi van Reimond Tollenaere uit 1940 geciteerd. Reimond Tollenaere in Volk en Staat, krant van het VNV: “Er is maar één oplossing. (…) Totale en volledige uitschakeling van de jood uit het gezonde volkslichaam. (…) De jood kan en mag niet dezelfde rechten hebben als de andere staatsburgers. Sentimentaliteit mag daarbij niet te pas komen. (…) De jood behoort niet tot ons volk, nog veel minder tot ons bloed. En hij heeft een cultuur die erop gericht is de christelijke cultuur te vernietigen. Wie niet arbeidt is een parasiet. Wie zag er de jood ooit arbeiden? De jood steelt, plundert, bedriegt, sjachert. (…) Daarom logisch zijn: de jood moet buiten! Het is een kwestie van volksgezondheid.”
Zoon Jan-Pieter Tollenaere is dan twee jaar oud. Hij blijft met zijn jonge moeder en twee broers achter in Roeselaere als Reimond Tollenaere naar het oostfront trekt. Na zijn Latijns-Griekse humaniora trekt Jan Tollenaere naar Zuid-Afrika waar hij aan de universiteit van Pretoria natuur- en scheikunde studeert, en aan de universiteit van Stellenbosch farmacie en farmacologie. “Het waren de hoogdagen van de apartheid. We juichten toe hoe Nelson Mandela, een communist en een terrorist, in de gevangenis belandde”, vertelde Jan Tollenaere daar later over.
Terug in België gaat Jan Tollenaere aan de slag bij Janssen Pharmaceutica in Beerse waar hij het tot afdelingschef brengt. Na een tijd wijkt Jan Tollenaere uit naar Nederland waar hij hoogleraar computationele medicinale chemie wordt aan de universiteit van Utrecht. Volgens een bron die het reilen en zeilen bij Janssen Pharmaceutica in Beerse goed kent, meende Jan Tollenaere dat zijn carrière bij het Kempense bedrijf gedwarsboomd werd door zijn chef, al dan niet toevallig… een Jood.
In ‘Kinderen van de collaboratie’, nog steeds diezelfde zesde aflevering, laat Jan Tollenaere zich kennen als een antisemiet, soms zelfs in dezelfde woorden als zijn vader. Jan Tollenaere (vanaf 35’40”): “Het cynisch misbruiken van wat er gebeurd is (= de Holocaust, AS) na de oorlog, om dat nu uit te buiten, daar heb ik het tegen en maakt mij (hm…) zo’n beetje achterdochtig: van was het allemaal wel waar wat ze aan het vertellen zijn, zijn ze het niet aan het opschroeven voor den brode, voor ‘the money’, hé.” De Holocaust had niet moeten gebeuren. “Dat doe je niet met mensen. Er waren andere oplossingen, waarschijnlijk, om het Jodendom te neutraliseren. (…) Door het feit dat ik zo antisemitisch ben – o.k. niet virulent, ik ga geen enkele Jood iets kwaads doen – maar ik heb daar geen voeling mee met die mensen. Ik vind het nare mensen. Ik heb er veel gekend in mijn professioneel leven als profiteurs, als parasieten (…).”
De uitspraken ontlokken verontwaardiging. Vóór de start van de televisiereeks had Jan Tollenaere anders ook al straffe uitspraken gedaan in een interview in De Standaard van 28 oktober 2017: “Ik heb het lastig met die diabolisering van Hitler. (…) Ik kan me niet indenken dat Hitler een crimineel was. Hij vocht en liet anderen vechten, voor een ideaal. Op sociaal vlak heeft hij veel verwezenlijkt. Wellicht gaat het om een mix van boosaardigheid en grootheidswaan. Achteraf is het makkelijk om te oordelen. Altijd Hitler, Hitler, Hitler. Daarbij heb ik mijn bedenkingen. Niet dat ik een Hitleriaan wil zijn. Ik ben een democraat, of toch met mate. (lacht)”.
“We moeten praten, niet vechten”, vervolgt Jan Tollenaere. “Maar soms komt mijn elitaire kant boven. Als ik zie wat hier tegenwoordig allemaal rondloopt, ook in de Kempen. Hebben we dan geen leider nodig die zegt: ‘Jongens, zo moet het’?” Waar Jan Tollenaere zich wel thuis voelt, is bij de Volksunie (VU) en later bij de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA). In 2008 publiceert hij al in de nieuwsbrief van de N-VA in Turnhout; in 2011 wordt hij bevestigd als bestuurslid van de N-VA in Turnhout.
Na de commotie die zijn uitspraken in ‘Kinderen van de collaboratie’ veroorzaken, nodigt de N-VA-afdeling Turnhout Jan Tollenaere uit voor een gesprek de eerstvolgende zaterdag. Daar levert hij zijn lidkaart in, “in het belang van de partij”. De vraag is waarom de N-VA pas reageerde na de uitspraken op televisie en de commotie die dit te weeg bracht, en niet na de uitspraken in De Standaard?
Er is in intieme kring afscheid genomen van Jan Tollenaere. Zijn overlijden werd vandaag bekend gemaakt in ’t Pallieterke.
Antifascista Siempre 