Vorig jaar richtte het ABVV-Antwerpen een herdenking in voor de socialistische vakbondsmilitanten Albert Pot en Theophiel Grijp die in de nacht van 22 op 23 mei 1936 werden neergeschoten bij een confrontatie met een plakploeg van de Realisten, een kleine extreemrechtse partij onder leiding van Armand Janssens. De herdenking vorig jaar moest de start van een nieuwe antifascistische traditie worden, en het ABVV-Antwerpen houdt woord: dinsdag 23 mei is er andermaal een herdenking van Pot en Grijp (foto hierboven © RV). Het verhaal over die noodlottige nacht en de algemene staking die nadien uitbrak in Antwerpen, staking die uitbreiding kreeg in heel het land en de basis zou leggen voor onze huidige sociale zekerheid, hebben we al eerder verteld. Daarom staan we dit jaar stil bij de leider van die Realisten, Armand Janssens. Naast leider van een extreemrechts partijtje, ook een man van vele bouwprojecten die niet omzag naar de kwaliteit van de woningen die hij liet neerzetten voor een volkswijk in Deurne en daarvoor op een hilarische manier gecontesteerd werd op een meeting van de Realisten.
De Conforta-wijk in Deurne werd in 1926 ontworpen en gebouwd door bouw- en vastgoedbedrijf S.A. Comptoir Général du Bâtiment (later NV Conforta). Armand Janssens (1890-1963) is naast voorzitter van deze firma ook voorzitter van Les Grands Hôtels Modernes Belges die een indrukwekkende reeks chique hotels bouwt. Heel andere projecten dus dan de sociale woonwijk Conforta in Deurne-Noord. In 1928 is het 1.000ste huis klaar, in juni 1931 staan er al 2.000 huizen. Bouwheer Armand Janssens zegt een eigen woning bereikbaar te maken voor arbeiders. Maar daarbij negeert hij om speculatieve redenen de geldende bouwvoorschriften. Het zijn woningen met weinig architecturale kwaliteiten, een aantal zijn overigens gebouwd zonder bouwvergunning. Het enige wat telt, is geld opbrengen op de kap van arbeiders die onder andere vanuit de Seefhoek in Antwerpen naar een ‘betere’ wijk trekken. Op een meeting van de Realisten woensdag 18 maart 1936, waar Armand Janssens als leider van de Realisten komt spreken, geven Conforta-wijkbewoners lucht aan hun woede.
In het blad Realist van 20 maart 1936 vertellen de Realisten het zo: “Deze rede (toespraak van Armand Janssens, AS) werd Woensdag l.l. in het Rubenspaleis te Antwerpen door een bomvolle zaal op geestdriftig applaus onthaald, niettegenstaande een paar honderd, speciaal opgekomen onruststokers, al het mogelijke gedaan hebben om den Leider het spreken moeilijk te maken. Doch gaandeweg vonden zij de rede zoo interessant dat ze vergaten waarvoor ze gekomen waren, en dat het klaarblijkelijk werd dat de woorden van Armand Jenssens (sic) diepen indruk maakten op de aanwezigen.” Wat verder in hetzelfde artikel: “Nauwelijks aangeplakt worden de Realistische affiches afgerukt. Wanneer Janssens op meetings spreekt, zoals Woensdag l.l. te Antwerpen, is een bende Joden, een bende kommunisten en een derde bende van slecht bepaalde woestelingen die zich het sabotagewerk verdeelen. Wat Janssens niet belet heeft stand te houden om eindelijk, nadat de politie een dertigtal rustverstoorders had aan de deur gezet, erin te slagen, in een bijna religieuze stilte, zijn stem te laten horen.” Een aanwezige vertelt aan het blad Voorwaarts! van 25 april 1936 een andere versie.
Als men denkt dat “den Leider” Armand Janssens binnenkomt, begint onmiddellijk “een gewoel van belang. Eensklaps begint een eigenaardige spelling van het woord ‘Realist’. Eene roept ‘R’ en gansch de zaal antwoordt: ‘R…zak!’ (‘Rotzak!’, AS), de spelling gaat verder: ‘E’ ‘Ezel’, ‘A’ ‘Aftruggelaar’, ‘L’ ‘L…zak’ (‘Lamzak’, AS), ‘I’ ‘Idioot’, ‘S’ ‘Stommerik’, ‘T’ ‘Truter’. Een geweldig gelach stijgt op. (…) Tien minuten van negen: Een geweldig gestamp en geroep begint: ‘Waar blijft onze Armand?’ ‘Hij durft niet komen!’ ‘Hij is bezig de ingevallen huizen van de Conforta bijeen te keeren!’ enz., enz. Telkens begroet een applaus deze uitroepen. Negen uur! De enkele Realisten, met groen-witten band, loopen zenuwachtig rond. (…) Negen uur en vijf! De Leider verschijnt. Tien mannen kloppen met niet al te groote geestdrift in de handen terwijl een overdoovend gejoel in de zaal weerklinkt en waartusschen men enkele uitroepen verstaan kan zooals: ‘Uitbuiter! Bedrieger! Aftruggelaar. Bloedzuiger… enz.!’ De leider verdwijnt gevolgt door enkele zijner rekruten.”
“Kwart na negen! De Leider en de andere spreekers verschijnen op het podium.” Armand Janssens gaat naar het spreekgestoelte en “wacht… wacht… en blijft wachten… Janssens verbleekt, beziet zijn maten… en gaat zitten.” Bij Janssens’ derde poging om te spreken, staan de mensen op de middelste rijen stoelen recht en zingen De Internationale. Anderen roepen: “Amaai! Mijn klokken… Zwijgt nu maar, ge hebt al genoeg gesproken.” De politie staat machteloos en roept extra manschappen op. Tientallen politieagenten komen binnen. “Janssens begint opnieuw, na ieder woord applaus en geroep: ‘Betaalt mijn pree!’, ‘Betaalt uw plafonneurs’, ‘Mijn geld hier’, ‘De Conforta valt in…’, ‘Hier zijn mijn rekeningen! Betaalt ze!’ (…) Trots het rumoer in de zaal gaat hij (Armand Janssens, AS) voort, met eentoonige stem, zijn rede, die op papier geschreven staat, af te lezen. Geen enkel woord kan men verstaan.” De politie grijpt in. Iedereen die zich durft te roeren, om het even of men Armand Janssens toejuicht of als men Armand Janssens uitscheldt, wordt door de politie met een vriendelijk gebaar verzocht de zaal te verlaten. Uiteindelijk zijn nog maar enkele rijen stoelen bezet. De Realisten overleggen met de politie, waarna die de resterende mensen laat zitten.
Terwijl Janssens eentonig verder spreekt, weerklinken uithalen als: “Zageman”, “Nul op de tien voor uw les”, “Zwijgt maar, ge hebt al lang genoeg misbruik gemaakt van ons geduld”. Van tijd tot tijd hoort men een zware zucht met daarbij de uitroep: “Amaai! Mijn klokken!”. Op het einde begint de “bijna religieuze stilte” waar Realist over spreekt: na elk woord dat Janssens nog zegt, wordt in koor geroepen: “Amen!”. Als de meeting gedaan is, wordt bij wie nog overblijft in de zaal “gelachen en gezwanst dat men er nogmaals plezier van beleeft”. Onder bescherming van de politie vlucht Armand Janssens naar een hotel in de buurt. Zo komt er een einde aan wat een grote meeting van de Realisten had moeten worden. De onfortuinlijke bewoners van de Conforta-wijk hebben hun hart eens kunnen luchten.
De parlementsverkiezingen op 24 mei 1936 zijn geen succes voor de Realisten, mee door het neerschieten van Albert Pot en Theophiel Grijp. Armand Janssens zoekt hierna steun bij Rex dat bij die parlementsverkiezingen in één klap 21 zetels in de Kamer van Volksvertegenwoordigers verovert. Het VNV haalt 16 Kamerzetels binnen (+ 8). De communisten gaan vooruit van 3 naar 9. Alle traditionele partijen gaan erop achteruit, met de grootste klap voor de katholieken (nog 60 zetels, maar 18 parlementsleden minder spijts er bij deze verkiezingen 15 Kamerzetels meer te verdelen zijn dan bij de verkiezingen in 1932). De geschiedenis herhaalt zich niet op exact dezelfde manier, maar het is niet uitgesloten dat er gelijkenissen zullen zijn bij de verkiezingen op 9 juni 2024.
Antifascista Siempre 