Het contrast kan niet groter zijn. Aanstaande zondag wordt in Merksem (Antwerpen) de tweemaal voor collaboratie ter dood veroordeelde August Borms herdacht; gisteren werden in Merksem scheepsherstellers herdacht die omwille van hun verzet tegen de nazibezetter het leven lieten in de Duitse concentratiekampen. Een ‘Stolpersteine’ oftewel ‘struikelsteen’ herinnert aan hen, en brengt hen een eerbetoon, vlakbij waar zij in Merksem woonden.

De ‘struikelstenen’ zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Er liggen er intussen een 80.000 verspreid over 27 Europese landen. Antwerpen was één van de laatste Europese steden om toestemming te geven voor het plaatsen van de ‘struikelstenen’ in het voetpad vlakbij waar mensen woonden die omgekomen zijn in de concentratiekampen of op een andere manier leden onder de nazi’s en inmiddels gestorven zijn. Sinds 2018 mogen ook in Antwerpen ‘struikelstenen’ geplaatst worden. De eerste was voor de Deurnese politieagent Jan De Ridder die het leven redde van menig Joodse burger door te verwittigen voor bevelen tot arrestatie. Op initiatief van bewoners van Deurne die een lezing van Bruno De Wever over de Jodenvervolging in België, Antwerpen en Deurne hadden bijgewoond, werden laatst in Deurne nog vijftig ‘struikelstenen’ geplaatst. Vooral in Deurne werden ook Open Huizen-activiteiten georganiseerd waar het verhaal van verzet en slachtoffers van de nazidictatuur werd verteld.

In vele gevallen worden ‘struikelstenen’ geplaatst voor omgekomen Joden, maar ook verzetsmensen, communisten, socialisten, vakbondsmensen, homo’s en anderen werden het slachtoffer van de naziterreur. In Merksem werden gisteren, woensdag 20 april 2022, zes scheepsherstellers herdacht met een ‘struikelsteen’. Het verhaal van het verzet tegen de nazibezetter bij de scheepsherstelling in Antwerpen, en het verhaal van elk van de gisteren herdachte scheepsherstellers, kon je gisteren al lezen bij Apache. Wij beperken ons daarom tot een fotoreportage van het plaatsen van de ‘struikelstenen’. Niet zonder eerst een applaus te geven voor initiatiefnemer Michel Moorkens (ex-scheepshersteller en vakbondsman) en de mensen in Merksem die hun schouders onder het initiatief hebben gezet met support vanuit Deurne.

Klaar voor het plaatsen van de eerste ‘struikelstenen’, met in het midden ‘stenenlegger’ Wim Kenis en rechts Dominique Kums die, na een voorzet van Michel Moorkens, de organisatie van het plaatsen van ‘struikelstenen’ in Merksem in handen nam. Op 1 mei wordt ze districtsschepen in Merksem (foto © AFF).
Initiatiefnemer Michel Moorkens: “De werkende bevolking, en zeker de syndicalisten, zagen het opkomend fascisme in Italië en Spanje, en het nazisme in Duitsland, als een groot gevaar. Het verzet tegen de nazi’s kwam niet plots, maar is een product van vele jaren syndicale strijd.” (foto © AFF).
Vlag die herinnert aan de velen die leden onder de nazi’s (foto © AFF).
Het plaatsen van de eerste twee ‘struikelstenen’ (zie ook de foto helemaal bovenaan) als eerbetoon aan de broers Frans en Albert Adriaenssens, leiders van het ‘Syndikaal Strijdcomité’ bij het scheepsherstellingsbedrijf Mercantile in Antwerpen (foto’s © AFF).
Gedragen door vele aanwezigen gisteren: de rode driehoek, destijds het symbool waarmee de nazi’s de politiek gevangenen aanduiden. Nu symbool van verzet tegen fascisme, onder andere hier te verkrijgen (foto © AFF).
Kinderen van een aan de overkant van de straat gelegen lagere school zingen uit volle borst onder begeleiding van Oscar Bohnen (foto © AFF).
Op het repertoire: een kinderversie van Bella Ciao (foto © AFF).
Peggy Poppe leest voor uit het door haar geschreven kinderboek Een pop voor Hannah (foto © AFF).
Kinderen bekijken de pas gelegde ‘struikelstenen’ en zijn diep onder de indruk (foto © AFF).
Gilbert Verstraelen (in het midden, links ‘stenenlegger’ Wim Kenis, rechts voormalig districtsburgemeester in Deurne René De Preter) is blij met dit door burgers genomen initiatief. Men komt van ver in Merksem. Gilbert Verstraelen: “Toen ik in 2007 districtsburgemeester werd, bleek dat de officiële herdenking van de Tweede Wereldoorlog niet meer bestond in Merksem. Daar hebben we meteen verandering in gebracht.” (foto © AFF).
Aanvankelijk zichtbaar geëmotioneerd komt Elisabeth Ruelle het plaatsen van de ‘struikelstenen’ bijwonen. Zij verloor haar echtgenoot, vader, schoonvader en een oom aan de nazi’s. De ‘struikelsteen’ voor haar echtgenoot wordt later geplaatst; de drie anderen kregen gisteren een ‘struikelsteen’ (foto © AFF).
De aanwezigen bij het plaatsen van de ‘struikelsteen’ voor Elisabeth Ruelles schoonvader (foto © AFF).
De kleindochter van Elisabeth Ruelle doet een oproep: “De geschiedenis van het verzet en de impact van haat moet toegevoegd worden aan het publiek debat” (foto © AFF).
Intussen werkt Wim Kenis geduldig voort aan het goed plaatsen van een ‘struikelsteen’. Voor zijn huis in Deurne werd de eerste ‘struikelsteen’ in Antwerpen geplaatst, ter ere van zijn grootoom Jan De Ridder, waarover meer na de inleiding hierboven (foto © AFF).
De ‘struikelsteen’ voor Frans Focquier, opgepakt bij een grote aanhoudingsgolf in Antwerpse bedrijven in juli 1942, terechtgekomen in de hel van het Fort van Breendonk, en gestorven in Gusen, nevenkamp van het concentratiekamp van Mauthausen (foto © AFF).
Broer Louis wordt een paar dagen na Frans opgepakt, en ondergaat hetzelfde lot (foto © AFF).

‘Struikelsteen’ voor Romain Ruelle. Aangekomen in Mauthausen moet hij eerst naakt op de appelplaats staan. ’s Avonds worden de bekende streepjespakken uitgedeeld. ’s Nachts moet hij zijn nummer en een rode driehoek op zijn pak naaien. Daarna wacht Romain werk in steengroeven vijf kilometer verderop in Gusen, waar gewerkt moet worden in steengroeven tot men er dood bij neervalt (foto © AFF).
De laatste gisteren geplaatste ‘struikelsteen’. Voor Henri Van Soom die overgebracht werd naar het concentratiekamp van Buchenwald waar hij moet meewerken aan het fabriceren van de V1-bommen, waarschijnlijk niet wetend dat ze zouden afgevuurd worden naar zijn eigen stad Antwerpen. Het is de 107ste in Antwerpen geplaatste struikelsteen, en er zijn nog tientallen op komst (foto © AFF).
Kinderen uit de buurt komen spontaan kijken (foto © AFF).
Voor wie de ‘struikelstenen’ wil gaan zien, dit zijn de namen en adressen. De ‘struikelsteen’ voor Frans en die voor Albert Adriaenssens vind je: Laarsebaan 59 (foto hierboven © AFF); voor Frans Focquier: Meereigen 34; voor Louis Focquier: De Biezen 32; voor Romain Ruelle: Zusters van Onze-Lieve-Vrouwstraat 42; en voor Henri Van Soom: Sint-Joannes Berchmansstraat 38. De route begint op wandelafstand van het treinstation Antwerpen-Luchtbal en eindigt in de buurt van het districtshuis van Merksem.